Mariadistel als ondersteuning bij leveraandoeningen

Mariadistel in traditie en wetenschap: een veelzijdig leverkruid

Mariadistel (Silybum marianum) kent een lange traditie binnen de kruidengeneeskunde. De eerste vermeldingen gaan terug tot de Griekse en Romeinse tijd, waar het zaad werd ingezet bij spijsverteringsklachten en ter ondersteuning van de lever en galfunctie. In de middeleeuwen en renaissance werd de plant beschreven in Europese kruidenboeken als een middel om ‘de lever te versterken’ en ‘het bloed te zuiveren’. Binnen verschillende volksgeneeskundige tradities is mariadistel eveneens een vaste waarde bij klachten rond spijsvertering en vitaliteit. Inmiddels is deze eeuwenoude toepassing onderwerp geworden van modern wetenschappelijk onderzoek, waarin silymarine – het complex van actieve flavonolignanen uit de mariadistelzaden – centraal staat.

Silymarine bij niet-alcoholische leververvetting (NAFLD)

Niet-alcoholische leververvetting (NAFLD) is de hepatische manifestatie van metabole verstoringen zoals obesitas, dyslipidemie, insulineresistentie en diabetes type 2. Sinds juli 2023 staat de aandoening dan ook bekend onder een nieuwe naam, namelijk Metabolic Dysfunction-Associated Steatotic Liver Disease (MASLD). Deze chronische leveraandoening heeft wereldwijd een hoge prevalentie en brengt ernstige gezondheidsrisico’s met zich mee. Momenteel zijn er nog geen goedgekeurde farmacologische middelen voor de behandeling van MASLD of de ernstigere vorm, niet-alcoholische steatohepatitis (NASH). Wel is er groeiend bewijs dat specifieke voedingsstoffen de progressie kunnen vertragen. Silymarine staat bekend om zijn hepatoprotectieve eigenschappen en blijkt een zinvolle aanvullende strategie bij complexe leveraandoeningen.

Werkingsmechanismen van silymarine

In een recente systematische review en meta-analyse van Li et al. (van 26 gerandomiseerde gecontroleerde studies met 2.375 patiënten) worden diverse farmacologische mechanismen belicht waarmee silymarine zijn gunstige effecten uitoefent.

a) Antioxidatieve werking: bescherming van levercellen

Silymarine is een potente levertropische antioxidant, opgebouwd uit diverse flavonolignanen zoals silibine A en B en de flavonoïde taxifoline. Deze verbindingen beschermen levercellen doordat ze oxidatieve stress en lipideperoxidatie verminderen. Deze processen dragen bij aan mitochondriale disfunctie en lipotoxiciteit in hepatocyten bij MASLD en NASH. Ook stabiliseert silymarine de membraanpermeabiliteit en helpt het het glutathionniveau in de lever op peil te houden.

b) Ontstekingsremmende en antifibrotische eigenschappen

Silymarine grijpt in op ontstekingsroutes die een sleutelrol spelen in de progressie van leververvetting. Het remt onder meer NF-κB-signalering, waardoor de productie van pro-inflammatoire cytokinen zoals IL-2, IL-4, TNF-α en IFN-γ in het leverparenchym afneemt. Daarnaast beïnvloedt silymarine de balans van adipokines door de expressie van adiponectine (beschermend, insuline-sensitief, anti-inflammatoir) te verhogen en die van resistine (geassocieerd met insulineresistentie en ontsteking) te verlagen. Via downregulatie van COX-2 en verminderde activatie van hepatische stellaatcellen heeft het bovendien een antifibrotisch effect, belangrijk voor het afremmen van littekenvorming in de lever.

c) Regulatie van het glucose- en vetmetabolisme

Naast deze ontstekingsremmende werking heeft silymarine ook directe metabole effecten. Het draagt bij aan een betere insulinegevoeligheid door vermindering van visceraal vet, stimulatie van lipolyse en onderdrukking van gluconeogenese. Klinische data in de review laten daarbij een daling zien van nuchtere insulineen mogelijk ook van glucose en HOMA-IR. Verder remt silymarine de de novo lipogenese (aanmaak van nieuw vet) door regulatie van sleutelenzymen en transcriptiefactoren zoals SREBP1c, FAS en ACC1, en activeert het het AMP-geactiveerde proteïnekinase, wat leidt tot minder vetopslag in de lever.

d) Ondersteunt celregeneratie en eiwitsynthese

Naast zijn beschermende werking stimuleert silymarine ook herstelprocessen. Het bevordert de regeneratie van hepatocyten en verhoogt de eiwitsynthese, wat essentieel is voor herstel van beschadigd weefsel en het behoud van een gezonde leverfunctie.

Silymarine bij alcoholgerelateerde leverziekte (AFLD)

In klinische studies bij patiënten met levercirrose (Gillessen et al.), waaronder alcoholgerelateerde leverziekte (AFLD), gaf behandeling met silymarine gunstige uitkomsten. Zo liet een analyse een significante afname van levergerelateerde sterfte zien, met in één studie een duidelijk hogere vierjaarsoverleving (58% versus 39%) bij gebruik van silymarine. Ook werden consistent lagere leverenzymwaarden (ALT en AST) gerapporteerd. Opmerkelijk was dat silymarine bij diabetische patiënten met alcoholische cirrose niet alleen de leverfunctie ondersteunde, maar ook de glucoseregulatie verbeterde, met lagere bloedglucose- en HbA1c-waarden en een verminderde insulinebehoefte.

Klinische relevantie en praktijkimplicaties

De meta-analyse van Li et al. laat zien dat de beschreven werkingsmechanismen zich vertalen naar meetbare linische effecten. Zo verbeterde silymarine het lipidenprofiel (verlaging van totaalcholesterol, triglyceriden en LDL-C, met verhoging van HDL-C), verlaagde het markers van leverbeschadiging (daling van ALT en AST) en liet het verbeteringen zien in de leverhistologie (vermindering van steatose en lagere leververvettingsscores). De grootste effecten werden gevonden bij inzet in de vroege fase van NAFLD/MASLD. Tijdige interventie is dus belangrijk. Silymarine wordt over het algemeen goed verdragen, met een lage incidentie van milde bijwerkingen (<4%) en geen meldingen van ernstige complicaties, zelfs bij hoge doseringen. Gebruik van mariadistel of silymarine wordt afgeraden bij zwangerschap of borstvoeding. Bij gebruik van silymarine in combinatie met medicatie is het raadzaam om dit af te stemmen met een arts of apotheker, om mogelijke interacties uit te sluiten.

Conclusie en perspectief

Leefstijlinterventie – met nadruk op voeding, beweging en gewichtsbeheersing – blijft de eerste en meest effectieve stap bij leververvetting. Voor therapeuten en artsen die cliënten begeleiden in de vroege stadia van NAFLD/MASLD, kan het combineren van leefstijlaanpassingen met aanvullende ondersteuning echter extra waardevol zijn. Silymarine, met zijn antioxidatieve, ontstekingsremmende, antifibrotische én metabole effecten, onderscheidt zich als een waardevolle natuurlijke optie binnen een integratieve behandelstrategie. Daarmee vormt mariadistel een brug tussen eeuwenoude kruidengeneeskunde en moderne evidence, en biedt het professionals een onderbouwd handvat om levergezondheid te ondersteunen en progressie tijdig af te remmen.

Bronnen:

• Li, S., et al. (2024). Administration of silymarin in NAFLD/NASH: A systematic review and meta-analysis. Annals of Hepatology, 29, 101174
• Gillessen, A., & Schmidt, H. (2020). Silymarin as Supportive Treatment in Liver Diseases: A Narrative Review. Advances in Therapy, 37(4), 1279–1301.