
Achter de menopauze schuilt meer dan alleen het stoppen van de menstruatie. Opvliegers en nachtzweten zijn zichtbare symptomen, maar vormen slechts het topje van de ijsberg. Onder de oppervlakte vinden ingrijpende hormonale en metabole veranderingen plaats die diverse lichaamsfuncties beïnvloeden. Voor artsen en therapeuten ligt hier een belangrijke rol: een brede, multidisciplinaire aanpak kan het verschil maken tussen symptoombestrijding en duurzame ondersteuning. Lees meer in deze blog.
Wat is de menopauze?
De menopauze markeert het einde van de reproductieve fase bij een vrouw en wordt vastgesteld na twaalf opeenvolgende maanden zonder menstruatie. Dit natuurlijke biologische proces treedt meestal op tussen de leeftijd van 45 en 55 jaar, met een gemiddelde rond 51 jaar. De perimenopauze, die enkele jaren kan duren, kenmerkt zich door hormonale schommelingen en onregelmatige cycli. De overgang is een complexe endocriene transitie die het volledige lichaam beïnvloedt. Naast hormonale verschuivingen ontstaat er een cascade van metabole, neurologische en cardiovasculaire veranderingen.
Oorzaken vroege menopauze
Sommige vrouwen ervaren een vroege menopauze. Deze treedt op vóór de leeftijd van 40 jaar en wordt gekenmerkt door een vroegtijdige beëindiging van de eierstokfunctie met een daling van oestrogeen- en progesteronspiegels. Dit kan het gevolg zijn van:
-
genetische factoren;
-
auto-immuunziekten;
-
medische ingrepen (bijvoorbeeld chemotherapie of eierstokverwijdering);
-
omgevingsfactoren (blootstelling aan hormoonverstoorders in plastic, toxines, chronische stress);
-
en levensstijlfactoren (roken, extreem onder- of overgewicht, overmatige alcoholconsumptie).
Het voortijdig wegvallen van de beschermende effecten van oestrogeen verhoogt het risico op osteoporose, hart- en vaatziekten en cognitieve achteruitgang. Ook psychische belasting, verminderde vruchtbaarheid en seksuele disfunctie kunnen een impact hebben op de kwaliteit van leven. Ongeveer 1 op de 100 vrouwen krijgt te maken met een vroege menopauze.
Vervroegde ovariuminsufficiëntie (POI)
Naast een vroege menopauze kan er sprake zijn van vervroegde ovariuminsufficiëntie (Premature Ovariële Insufficiëntie, POI). Dit is een pathologische aandoening waarbij de eierstokken al vóór de leeftijd van 40 jaar onvoldoende functioneren. In tegenstelling tot vroege menopauze, waarbij de menstruatie permanent stopt, kan de eierstokfunctie bij POI wisselend zijn. Dit betekent dat sommige vrouwen nog spontane ovulaties en zelfs zwangerschappen kunnen hebben. De oorzaak van POI is vaak multifactorieel en omvat genetische, auto-immuun- en omgevingsfactoren. Bij 90% van de vrouwen blijft de oorzaak echter onbekend.
Pathofysiologie van de menopauze
Ook al is de menopauze een natuurlijk proces, toch kan het leiden tot pathofysiologie. De ovariumfunctie neemt geleidelijk af, waardoor de productie van oestrogenen - met name 17β-estradiol - daalt. Deze hormonale verschuiving leidt tot verstoringen in de hypothalamus-hypofyse-as (verminderde negatieve terugkoppeling) waardoor er meer follikelstimulerend hormoon (FSH) en luteïniserend hormoon (LH) worden geproduceerd. FSH-stijging kan bijvoorbeeld gebruikt worden als diagnostische marker voor de menopauze (FSH > 30 IU/L is typisch voor postmenopauzale vrouwen).
Klachten bij menopauze
-
Vasomotorische klachten: Oestrogeendaling verstoort de temperatuurregulatie in de hypothalamus, wat leidt tot opvliegers, nachtzweten en hartkloppingen.
-
Botafbraak: De versnelde afname van botmassa vergroot het risico op osteoporose en fracturen.
-
Hart- en vaatgezondheid: Verhoogd LDL-cholesterol, bloeddruk en atheroscleroserisico door het wegvallen van de beschermende werking van oestrogeen.
-
Cognitieve en stemmingsveranderingen: Verminderde neuroprotectie kan leiden tot geheugenproblemen, stemmingswisselingen en verhoogde stressgevoeligheid.
-
Urogenitale klachten: Vaginale droogheid, pijn bij het vrijen en urine-incontinentie door atrofie van de vaginale en blaaswand.
-
Huid en haar: Afname van collageen veroorzaakt droge huid, versnelde huidveroudering en haarverlies.
-
Stofwisseling en gewicht: Verminderde insulinegevoeligheid en spiermassa kunnen leiden tot gewichtstoename en verhoogd risico op diabetes type 2.
Aandachtspunten voor artsen en therapeuten
Gezien de brede fysiologische effecten is het voor artsen en therapeuten dus belangrijk om verder te kijken dan de zichtbare symptomen van de menopauze. Elke vrouw verdient een multidisciplinaire aanpak op maat. Belangrijke aandachtsgebieden zijn:
-
Hormonale balans, optimale regulatie van oestrogeen en progesteron: bijvoorbeeld via voeding, suppletie of (waar nodig) hormonale therapie.
-
Botgezondheid: Ondersteuning met bijvoorbeeld vitamine D3 en K2, gecombineerd met krachttraining.
-
Cardiovasculaire bescherming: Gezonde voeding, stressmanagement en regelmatige beweging.
-
Metabole ondersteuning: Voorkomen van insulineresistentie en metabool syndroom.
-
Mentale gezondheid: Slaapoptimalisatie, stressregulatie en ondersteuning van cognitieve functies.
-
Urogenitale en huidgezondheid: Preventie van vaginale atrofie en huidveroudering.
Een integrale en persoonlijke aanpak kan het verschil maken tussen het bestrijden van symptomen en het daadwerkelijk begeleiden van vrouwen naar een gezonde en evenwichtige overgangsfase. Dit draagt bij aan een langdurige gezondheid en welzijn van de vrouw.